Anasayfa
ÜLKEMİZDEKİ SOYU TÜKENMİŞ VE TÜKENMEKTE OLAN HAYVAN TÜRLERİ
Soyu tükenmiş türler
Türkiyede nesli tükenen memeliler arasında en ilginçleri Asya aslanı (Panthera leo persica), Asya fili (Elephas maximus), Kafkas öküzü (Bison bonasus caucasicus), Hazar kaplanı (Panthera tigris virgata), Anadolu parsı (Panthera pardus tulliana), ve çita Acinonyx jubatus raddei türleridir.
Asya fili ve yaban öküzü, Anadolu'da, M.Ö 1. yüzyıl başlarına kadar yaşamışlardır. Türkiye'nin en son kaplanı 1970'de Hakkari Uludere'de, en son Anadolu parsı da yine 1970'li yıllarda vurulmuştur. Anadolu'nun batı, orta, güney ve güneydoğu bölgelerinde yaşamış olduğu bilinen aslan ise en son 19. yüzyılın ikinci yarısında görülmüştür. Güneydoğu Anadolu'da yaşayan çita da 19'ncu yüzyıldan sonra bir daha görülmemiştir.
Türkiye'de 8 kuş türü son 50 yıl içinde ortadan kaybolmuştur. Bunlardan mezgeldek, yakalı toy ve yılanboyun kuşlarının soyunun tükendiği resmen açıklanmıştır. Bunların haricinde, yeterince araştırılmadığı için soyu tükenip tükenmediği kesin olarak bilinmeyen türler vardır; bunlar kunduz, sığın ve su samurudur.
Tehlike altında olanlar
Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi Zooloji Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Erkut Kıvanç Türkiye'de önemli bir habitat tahribi hâlâ devam etmekte ve birçok hayvanların neslinin tehlike altında olduğuna dikkati çekmektedir:
"Bilinçli bir koruma olmazsa, doğal hayat bir gün bitecek. Sivrisineğin bile korunmaya ihtiyacı var. Ama yasaklar dinlenmiyor. Bu gidişle doğa diye bir şey kalmayacak" Onsekizmart Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi'nden Doç Dr. Ali İşmen de denizlerde kirliliğin her geçen gün türleri tehdit ettiğini, Karadeniz ve Marmara'dan sonra, son zamanlarda Akdeniz'de de kirliliğin arttığına dikkati çeker.
Yaşamın son 500 yıllık evriminde, biyosferin hiç bu kadar tahribata uğramadığını vurguluyan Ege Üniversitesi Fen Fakültesi Zooloji Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Mehmet Sıkı ise bu konu hakkinda şunları söylemistir:
"Bütün canlıların yaşamlarını sürdürebilmeleri için kesinlikle insana ihtiyacı bulunmaz, ama insanın yaşamını sürdürebilmesi için en küçük hücreliden yırtıcılara kadar bu canlılara ihtiyacı var. Eğer habitat (hayvanların yaşam ortamı) tahribatı, plansız nüfus artışı, yapılaşma, ormanların yakılması, sulak alan tahribi sürerse, birçok tür tükenme tehlikesine girer. Bir türün, dünya üzerinde ya da lokal olarak bulunduğu bölgede yok olmasının kötü sonuçlarını kimse kestiremez. Bu, yakın zamanda da ortaya çıkmaz. Örneğin bizi rahatsız eden karasinek birden ortadan kalksa, her tarafı hayvan leşleri götürür. Ya da baykuşların yok olduğunu düşünelim; o zaman tarla fareleri üzerindeki baskı kalkar." Türkiyede 8 kuş türü son 50 yıldır gözlenmezken, bunlardan 4 türün soyunun tükendiği kabul edilmiştir. Biyologlara göre, mezgeldek, yakalı toy, yılanboyun kuşlarıFlamingo ve tepeli pelikan türleri ise büyük tehlike altında bulunmaktadırlar. Bilimciler denizlerde de aynı tehlikenin devam ettigini söylemektedirler. Yunuslar ve fok, deniz alaları, işkine ve mersin balıkları, beni balığı, büyük ve küçük ayı istakozları, deniz kaplumbağaları, süngerler, pina, kırmızı yıldız, triton, denizatı, deniz kulağı, kırmızı ve siyah mercanlar, posidonai ve zostera da tükenme tehlikesi içindedirler.
Türkiye’de Nesli Tükenen Canlılar:
Sırtlan, büyük etoburlar, Anadolu parsı, kelaynak, toy, deniz kaplumbağaları, yırtıcı kuşlar, iç su balıkları, Türkiye’nin orkideleri, Datça hurması, mısır meyve yarasası kelebekler, yunuslar başlıklı yazılarla Anadolu da yaşam alanlarının yok olması nedeniyle nesli tükenme tehlikesiyle karşı karşıya olan canlı türleri ele alınıyor. Anadolu’nun çok daha yüksek sayıda tehlike altındaki türü bir arada barındıran alanları kırmızı Boşluk olarak adlandırılıyor ve bu alanlar harita üzerinde gösteriliyor.
Nesli tükenen memeliler arasında, özellikle kaplan, panter, aslan, Asya fili, yaban öküzü ve çıta, başı çekiyor. Türkiye’de kaplan türü hakkında son kayıt, 1970′de Hakkâri Uludere’deki avlama sonrasında tutuldu. Anadolu’da İ.Ö. 51 yılından beri yaşadığı bilinen parsla ilgili 1946′da İzmir’de kayda alınan fotoğraf, son örnek oldu.
Anadolu’nun Batı, Orta, Güney ve Güneydoğu bölgelerinde 12. yüzyılın sonuna kadar yaşadığı bilinen aslan ise en son 19. yüzyılın ikinci yarısında görüldü.
Asya fili ve yaban öküzü, Anadolu’da, İ.Ö 1. yüzyıl başlarına kadar yaşadı. Güneydoğu Anadolu’da yaşayan çita ise 19. yüzyıldan sonra görülmedi.
Nesli Tükenen Bitkiler:
Bitkilerin durumu da hiç iç açıcı değil. 254 bitkinin de nesli tehlikede. En önemlileri ise kardelen, siklamen, karçiçeği, göl soğanı, orkide, lale soğanı olarak sıralanıyor. Bu bitkiler kaçakçıların gözbebeği… Canlıların yaşam alanları olan sulak alanların 200 bin hektarını da kurutmayı başararak “kurak alanlara” çevrilmiştir.
Nesli Tehlikedeki Türler
Nesli tehlikedeki türler, yok olma tehdidi altındaki bitki ve hayvan türleridir. Dünya Doğayı Koruma Birliği'nin (IUCN) iki yılda bir yayımlanan kırmızı listesinde yer alırlar. Bir türün kırmızı listeye alınması için dünya üzerinde 50'den az yetişkin bireyin kalmış olması gereklidir.
Diğer bir kategori hassas türlerdir. Bunun için temel kıstas türün yetişkin popülasyonunun 1000'den az olmasıdır.
Dünya Doğayı Koruma Birliği'nin (IUCN) 2006 raporu, insan kaynaklı suistimaller sonucu 784 türün dünya üzerinden tamamen yok olduğunu ve 16.119 hayvan türünün tükenmekte olduğunu göstermekte. Sadece 2006'da listeye 530 türün eklenmiş olması canlı türlerinin ne büyük bir tehdit altında olduğunu gösterir.
Tehdit altındaki bazı türler
Dünyanın hemen her bölgesindeki bitki ve hayvan türleri arasında nesli tükenme tehlikesiyle karşı karşıya gelen ve bir kısmı ne yazık ki dünya üzerinden tamamen silinen binlerce tür bulunmaktadır. Bazıları;
Kutup ayısı (Ursus maritimus), 2006 yılında hassas türden tehlike altındaki tür kategorisine geçti. Kutup bölgesindeki buzulların erimesiyle yaşam alanı tehlike altına girmiştir. Tahminlere göre kutup bölgesindeki bu durum değişmezse önümüzdeki 45 yıl içinde türde yüzde 30'luk bir azalma olacak ve sonunda da tümüyle yok olacak.
Vatoz (Manta birostris), belgesellerden aşina olunan eşsiz bir canlıdır. Suda kanat çırparcasına süzülen bu deniz canlısının türü, denizlerdeki kirlenme, avlanma vs. nedenlerle tehlike altındadır.
Verreaux’s sifaka lemur (Propithecus verreauxi), Madagaskar'a özgü bir türdür ve kararlı bir orman habitatında yaşayabilmektedir. Kömür üretimi ve orman kesimi ile yaşadığı bölge tehlike altına girmiştir. Aynı zamanda adanın bazı bölgelerinde avlanmaktadır.
Gri balina (Eschrichtius robustus), Kuzeybatı pasik gru balina. Halen 50 yetişkin bireyden daha az kaldığı düşünülmektedir. Bu tür tamamen yok olacak derecede avlanmıştır.
Siyah çizgili albatros (Thalassarche melanophrys), 21 albatros türünün hepsi neslinin tükenmesi tehdidiyle karşı karşıyadır. Balıkçı ağları tür için ciddi tehdit oluşturmaktadır.
Kısa gagalı yunus (Delphinus delphis), Akdeniz alttürüdür. Son 40 yıl içinde türün nüfusu aşırı avlanma ve yaşam alanlarının bozulması sonucu %50 düşmüştür.
Türkiye'de
Hayvan türleri:
Akdeniz foku
Deniz kaplumbağası
Kelaynak
Bitki Türleri:
Kardelen
Gölsoğanı
Sıklamen
Karçiçeği
Soyu tükenen canlılar
Kurbağa türleri gibi hem karada hem suda yaşayabilen amfibiler üzerinde yapılan araştırmalar sonucunda bu tür canlıların yüzde 30’unun soyunun tükenmek üzere olduğu, 2004’ün en önemli ekolojik çalışmalarından biri olarak gösteriliyor.
Bu sonuca, ilk kez küresel bağlamda ortaklaşa çalışan 500 sürüngen araştırmacısı, amfibiler üzerindeki incelemeleriyle ulaştı. Uluslararası verilere göre, tür sayısı 5 bin 700 olarak belirlenen amfibilerin önümüzdeki yüzyılda nesillerinin yarı yarıya azalacağı öngörülüyor.
Ekolojik çalışmalar yalnızca amfibilerle sınırlı değil. Bitki, kuş ve böcek türleri üzerinde sürdürülen araştırmalar da çok kötü sonuçlar veriyor.
Örneğin İngiltere’de her yıl 10 km’lik bir alanda yapılan araştırmalar sonucunda, kelebek türlerinde yüzde 13 azalma olduğu ortaya çıktı.
Bitki türlerinde de yüzde 28 azalma görüldü. Türlerin sayıları azalırken, iklim değişikliklerine bağlı olarak örneğin bitkilerin daha erken çiçek açtığı, kuşların göç alışkanlıklarını değiştirdiği anlaşıldı.
27 Temmuz 2004 — Frozen Ark (Nuh’un Dondurulmuş Gemisi) adı verilen proje ile, hayvanların soyu tükense dahi genetik kodları donuk olarak gelecek kuşaklara aktarılabilecek. Nottingham Üniversitesi, Londra Natural History Museum ve Londra Zooloji Cemiyeti tarafından desteklenen proje, gelecekte soyu tükenen hayvanların yeniden canlandırılmasına olanak verecek.
Yeşil Ekonomi / Doğa Düzeni
Endüstriyel kapitalizmin ilk dönemleri gıda, barınak, giyim, temel altyapı gibi vazgeçilmez unsurlarda elle tutulur bir iyileşme ve bolluk getirmişti. Bu iştahla doğal kaynaklar kullanılmaya başlandı. Ancak göz ardı edilen bir gerçek sonu yaklaştırıyordu. Yerküre, doğal kaynakları kısıtlı olan kapalı bir kutuydu. Ekonomi, kaynağını görmeli, onun aynası ile yeşil olmalıdır. Yeşil ekonomi kuramı, yeni şeyler söylemenin bir zorunluluk olduğu çağımızda zümrüt gibi parlıyor, harekete geçmek için insanın uyanmasını bekliyor.
Toy / Bozkırda Aşk
Doğal bozkırların kadim sakini, son yurdu tarım alanlarında çiftçiyle dost yaşıyordu. Ama artan tarım faaliyetleri her geçen gün toyların yaşam alanını daraltıyor. Hayatta kalıp bozkırdaki aşkını sürdürebilmek için yurttaşlarından bir el bekliyor.
Anadolu'nun Bukalemunları / Tendeki Cümbüş
Değişebilen renkleri, vücut boyları ile aynı uzunluktaki dilleri, farklı yönlere doğru hareket edebilen gözleriyle bukalemunlar Türkiye coğrafyasının en sıradışı canlılarından biri. Akdeniz ve Ege bölgelerinin denize yakın ve nemli makilik alanlarında yaşıyorlar. Doğadan toplanması ve yaşadığı alanların yok edilmesi gibi nedenlerle bukalemunların nesli tehlike altında.
Türkiye'nin Önemli Memeli Alanları / Son Sığınaklar
Türkiye'nin memeli hayvanları bu toprakların en az bilinen canlı topluluklarından biri. Büyük bir kısmının nesli tehlike altında olmasına rağmen onların korunması ve araştırılması için yalnızca bir avuç çalışma yürütülüyor. Türkiye'nin Önemli Memeli Alanları çalışması, bu güzel varlıkların Anadolu topraklarından silinmemesi için atılmış en somut adımlardan biri.
Kanadanın Kuzeyinde yapılan çalişmalarda Kuzey Kanada kurtlarının geyiklerin neslinin tükenmesine neden oldukları gerekçesi ile hükümet tarafından av yasağı kaldırılarak kurtların tamamen ortadan kaldırılması kararı alınır.Sonuç ilginçtir,çünki yok olan kurtlardan sonra okadar çok geyik türerki geyiklerin beslenme arzularından dolayı dogal bitki örtüsü tamamen yok olur ve geyikler bu kez açlıktan ölmeye başlar. İnsanlar yaptıkları hatanın farkıkna varırlarve kurt neslinin gelişimi için tekrar kolları sıvarlar.
Kurtarılmayı bekleyen hayvanlar
Dev Panda
Dev panda, Dünya Doğayı Koruma Vakfı (WWF) için ayrı bir anlam taşır, çünkü bu sevimli hayvan 1961 yılından beri vakfın sembolü. Dev panda ayrıca anavatanı olan Çin’in de milli amblemi. Siyah-beyaz kürküyle dikkat çeken dev pandaların boyu yaklaşık 1,5 metre, ağırlığı ise 100-150 kg arasındadır. Bambu ormanlarında yaşayan dev pandalar, günde 12-38 kg kadar bambu ağacı yiyerek hayatta kalır.
Dev panda Çin’in Yangtze Havzası’ndaki bambu ormanlarında yaşar. Bu havza, biyoçeşitlilik açısından dünyanın en zengin bölgelerinden biridir. Burada nesli tehlike altında olan pek çok hayvan ve bitki türü barınır. Bu açıdan Yangtze Havzası’nın mutlaka korunması gerekiyor.
Çin’de yaşayan pandaların sayıları bugün sadece 1.600 civarında. Çin’deki bambu ormanlarının giderek yok olması, pandaların hayatını da tehdit ediyor. Özellikle Çin hükümetinden yardım çağrısı alan WWF,
1980 yılından beri pandaların korunması için önemli çalışmalara imza atıyor. Pandalar bugüne kadar 50 doğal rezerv kurularak korumaya alındı.
Bengal Kaplanı
Bengal kaplanı, yaban hayatında en sık rastlanan kaplan türüdür. Bangladeş, Bhutan, Çin, Hindistan, Myanmar ve Nepal’de yaşayan Bengal kaplanı, en fazla Hindistan’da görülür. Kükremesi üç km öteden duyulan bu yırtıcı hayvanın postu da çok değerlidir.
Başından kuyruğunun ucuna kadar üç metre uzunluğa ulaşan Bengal kaplanı, 250 kg’den fazla ağırlığa sahiptir. Geceleri avlanmayı tercih eden bu hayvan, bir oturuşta 30 kg et yiyebilir. Çoğunlukla kuru ve nemli ormanlarda, mangrov ormanlarında ve savanalarda yaşayan Bengal kaplanının da nesli tehlike altında.
Bengal kaplanları genellikle değerli postları için avlanır. Bugün dünyada sadece 4.000 Bengal kaplanının kaldığı tahmin ediliyor. WWF, 40 yıldır kaplanları koruma çalışmaları yapıyor. 2002 yılından beri yasadışı ticaret yapanlara karşı savaş açan WWF, çalışmalarını özellikle Nepal ve Hindistan’da gerçekleştiriyor.
Şempanze
Şempanzeler, sosyal hayvanlardır. Bütün gün oyunlar oynar ve birlikte olmanın keyfini çıkarırlar. Arkadaşlık şempanzeler için önemlidir. Çoğu şeyi paylaşarak yaşamayı severler.
Şempanzelerin kolları, diz kapaklarını geçecek kadar uzundur. Ayakta durduklarında boyları 1,7 metreyi, ağırlıkları 35-70 kg’yi bulabilir. Yüzlerinde, gözlerinde, avuçlarında ve ayak tabanlarında tüy yokken, vücutlarının geri kalanı kahverengi ve siyah tüylerle kaplıdır.
Şempanzeler bir zamanlar yaşamlarını 25 Afrika ülkesinde sürdürürdü. Şimdi bu ülkelerin dördünde hiç şempanze yaşamıyor, diğerlerinde ise nüfusları yok olma tehlikesiyle karşı karşıya. Kesilen ormanlar, ormanlık alanların içine açılan yollar, kontrolsüz avcılık ve hayvan eti ticareti, şempanze nüfusunu tehdit eden temel faktörler arasında.
WWF, özellikle hayvan eti ticaretini durdurmak için pek çok Afrika ülkesinde çalışmalar yapıyor. Böylece gelecekte şempanze ve diğer maymun türlerinin etleri için kesilmesine son verilebilir.
Siyah Gergedan
19. yüzyılda Avrupalılar doğu ve güney Afrika’ya yerleşmeye başladığında, yaban hayatı üyelerinin çoğu kalabalık nüfuslarıyla savanalarda boy gösterirdi. O dönemde siyah gergedanlar öyle çoktu ki, bir günde onlarcasını görmek anormal sayılmazdı.
Siyah gergedanın en dikkat çekici özelliği, uzunlukları yaklaşık 50 cm’yi bulan boynuzlarıdır. Genellikle çamurun ya da suyun içinde vakit geçirirler, çünkü Afrika sıcağında serinlemek en çok ihtiyaç duydukları şeydir. Gün ortasında uyumayı tercih eden gergedanlar, yemeklerini ya sabahın erken saatlerinde ya da akşam üzeri yerler. En sevdikleri yiyecek, bitkilerdir.
Siyah gergedanlar, geleneksel Çin tıbbında ateş düşürücü ilaçların yapımında kullanılan boynuzları için avlanır. Yıllar süren yasadışı avlanmalar sonucunda bugün siyah gergedan nüfusunun yüzde 96’sı yok olmuş durumda. Yaban hayatında sadece 3.600 siyah gergedan yaşıyor. WWF, 40 yıldır Afrika Gergedan Programı’nı destekleyerek gergedan neslinin devamlılığının sağlanmasına katkıda bulunmaya çalışıyor.
Mavi Balina
Mavi balina, dünyadaki en büyük hayvandır. Boyu 30 metreyi, ağırlığı ise 200 tonu bulan mavi balina, 25 filden daha büyüktür. Kalbi, bir Volkswagen Beetle boyutlarındadır. Midesi bir seferde bir ton karides alabilir ve beslenmesi için her gün dört ton karides yemesi gerekir.
Dünyadaki bütün okyanuslarda rastlanabilen mavi balinalar, genellikle yalnız ya da ikili-üçlü gruplar halinde dolaşmayı tercih eder. Soğuk sularda yaşarken, çiftleşmek ve doğum yapmak için sıcak sulara göç ederler. Genellikle 2-3 yılda bir yavru dünyaya getiren mavi balinaların bebekleri de doğal olarak dünyanın en büyük bebekleridir. Doğduklarında 8 metre uzunluğunda, 4 ton ağırlığındadırlar.
Mavi balinalar, yaşam alanlarının yok olması ve Antarktika’daki iklim değişikliği yüzünden tehdit altında. Bugün sayıları sadece 10.000-14.000 civarında. Yıllardır etleri ve yağları için yasadışı yöntemlerle avlanan mavi balinalar, gerekli önlemler alınmazsa, yok olacak.
WWF, okyanusların ve mavi balinaların korunması için birçok ülkeyle ortak çalışmalara imza atıyor.
Yeşil Deniz Kaplumbağası
Bir yeşil deniz kaplumbağasını “ağlarken” görürsen, şaşırma. Bu durum onun üzgün olduğunu göstermiyor. Sadece vücudunda biriken tuzlu suyu dışarı atmaya çalışıyor. Bunu da gözlerinin arkasındaki tuz bezlerinin yardımıyla yapıyor.
Yeşil deniz kaplumbağası
Çoğunlukla tropikal ve subtropikal sularda yaşar. Boyu 1,5 metreyi, ağırlığı ise 200 kg’yi bulabilir. En sevdiği yiyecek deniz çayırları ve yosundur. Bu hayvan deniz çayırlarının işlevselliğini sürdürmesine büyük katkıda bulunur. Deniz kaplumbağası tarafından kolaylıkla sindirilen deniz çayırları, bölgelerinde yaşayan bitki ve hayvanlara yeni besinler olarak geri döner.
Dünyada bir zamanlar birkaç milyon yeşil deniz kaplumbağası vardı. Bugün sadece 200.000 dişi yeşil deniz kaplumbağasının kaldığı belirtiliyor. Bunun en büyük nedenleri, aşırı avlanma ve hatalı balıkçılık yöntemleri. İnsanlar bu kaplumbağayı eti, yumurtası ve mücevher yapımında kullanılan kabuğu için avlıyor. WWF’nin amacı yasadışı avlanmaya son vermek.
Türkiye’nin Yok Olan Canlılar
Tilki
Köpekgiller ailesinden olan tilkinin sivri burnu, büyük üçgen kulakları, ince kısa bacakları ve uzun, tüylü kuyruğu vardır. Çoğunlukla boyu 60-90 cm, kuyruğu 30-50 cm, ağırlığı ise 4-7 kg’dir. Renkleri coğrafi bölgelere göre değişiklik gösterebilir. Genel olarak burun ucundan kuyruk sokumuna kadar olan kısımları sarıdan kestane rengine kadar değişebilir. Böcek, kemirgen ve meyvelerle beslenen tilkilerin nesli tehlike altında.
TEHDİTLER
Doğal yaşam alanları orman, bozkır ve dağlık alanlar olsa da Türkiye’de özellikle insan yerleşimlerinin etrafında tilkilere rastlayabilirsin. Yarık, kovuk ve toprakta kazdıkları inlerde yaşayan tilkiler, yasal olmamasına rağmen, özellikle kürkleri için avlanır. Ayrıca kümes hayvanlarına zarar vermesi nedeniyle de insanlar tarafından zarar görürler.
Türkiye’de nesli tükenmiş, tükenme tehlikesi altında olan birçok memeli bulunuyor. Örneğin Hazar kaplanı, aslan, leopar gibi memelilerin nesli tamamen tükendi.
İşte Türkiye’de korunması gereken memelilerden bazıları:
Siyah yunus
Tırtak
Beyaz burunlu yunus
Mutur
Kurt
orman kedisi
Step vaşağı
Yabankedisi
Vaşak
Bozayı
Sırtlan
Susamuru
Akdeniz foku
Ulugeyik
Anadolu
Yaban koyunu
Çakal
Soyu tükenmiş türler
Türkiyede nesli tükenen memeliler arasında en ilginçleri Asya aslanı (Panthera leo persica), Asya fili (Elephas maximus), Kafkas öküzü (Bison bonasus caucasicus), Hazar kaplanı (Panthera tigris virgata), Anadolu parsı (Panthera pardus tulliana), ve çita Acinonyx jubatus raddei türleridir.
Asya fili ve yaban öküzü, Anadolu'da, M.Ö 1. yüzyıl başlarına kadar yaşamışlardır. Türkiye'nin en son kaplanı 1970'de Hakkari Uludere'de, en son Anadolu parsı da yine 1970'li yıllarda vurulmuştur. Anadolu'nun batı, orta, güney ve güneydoğu bölgelerinde yaşamış olduğu bilinen aslan ise en son 19. yüzyılın ikinci yarısında görülmüştür. Güneydoğu Anadolu'da yaşayan çita da 19'ncu yüzyıldan sonra bir daha görülmemiştir.
Türkiye'de 8 kuş türü son 50 yıl içinde ortadan kaybolmuştur. Bunlardan mezgeldek, yakalı toy ve yılanboyun kuşlarının soyunun tükendiği resmen açıklanmıştır. Bunların haricinde, yeterince araştırılmadığı için soyu tükenip tükenmediği kesin olarak bilinmeyen türler vardır; bunlar kunduz, sığın ve su samurudur.
Tehlike altında olanlar
Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi Zooloji Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Erkut Kıvanç Türkiye'de önemli bir habitat tahribi hâlâ devam etmekte ve birçok hayvanların neslinin tehlike altında olduğuna dikkati çekmektedir:
"Bilinçli bir koruma olmazsa, doğal hayat bir gün bitecek. Sivrisineğin bile korunmaya ihtiyacı var. Ama yasaklar dinlenmiyor. Bu gidişle doğa diye bir şey kalmayacak" Onsekizmart Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi'nden Doç Dr. Ali İşmen de denizlerde kirliliğin her geçen gün türleri tehdit ettiğini, Karadeniz ve Marmara'dan sonra, son zamanlarda Akdeniz'de de kirliliğin arttığına dikkati çeker.
Yaşamın son 500 yıllık evriminde, biyosferin hiç bu kadar tahribata uğramadığını vurguluyan Ege Üniversitesi Fen Fakültesi Zooloji Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Mehmet Sıkı ise bu konu hakkinda şunları söylemistir:
"Bütün canlıların yaşamlarını sürdürebilmeleri için kesinlikle insana ihtiyacı bulunmaz, ama insanın yaşamını sürdürebilmesi için en küçük hücreliden yırtıcılara kadar bu canlılara ihtiyacı var. Eğer habitat (hayvanların yaşam ortamı) tahribatı, plansız nüfus artışı, yapılaşma, ormanların yakılması, sulak alan tahribi sürerse, birçok tür tükenme tehlikesine girer. Bir türün, dünya üzerinde ya da lokal olarak bulunduğu bölgede yok olmasının kötü sonuçlarını kimse kestiremez. Bu, yakın zamanda da ortaya çıkmaz. Örneğin bizi rahatsız eden karasinek birden ortadan kalksa, her tarafı hayvan leşleri götürür. Ya da baykuşların yok olduğunu düşünelim; o zaman tarla fareleri üzerindeki baskı kalkar." Türkiyede 8 kuş türü son 50 yıldır gözlenmezken, bunlardan 4 türün soyunun tükendiği kabul edilmiştir. Biyologlara göre, mezgeldek, yakalı toy, yılanboyun kuşlarıFlamingo ve tepeli pelikan türleri ise büyük tehlike altında bulunmaktadırlar. Bilimciler denizlerde de aynı tehlikenin devam ettigini söylemektedirler. Yunuslar ve fok, deniz alaları, işkine ve mersin balıkları, beni balığı, büyük ve küçük ayı istakozları, deniz kaplumbağaları, süngerler, pina, kırmızı yıldız, triton, denizatı, deniz kulağı, kırmızı ve siyah mercanlar, posidonai ve zostera da tükenme tehlikesi içindedirler.
Türkiye’de Nesli Tükenen Canlılar:
Sırtlan, büyük etoburlar, Anadolu parsı, kelaynak, toy, deniz kaplumbağaları, yırtıcı kuşlar, iç su balıkları, Türkiye’nin orkideleri, Datça hurması, mısır meyve yarasası kelebekler, yunuslar başlıklı yazılarla Anadolu da yaşam alanlarının yok olması nedeniyle nesli tükenme tehlikesiyle karşı karşıya olan canlı türleri ele alınıyor. Anadolu’nun çok daha yüksek sayıda tehlike altındaki türü bir arada barındıran alanları kırmızı Boşluk olarak adlandırılıyor ve bu alanlar harita üzerinde gösteriliyor.
Nesli tükenen memeliler arasında, özellikle kaplan, panter, aslan, Asya fili, yaban öküzü ve çıta, başı çekiyor. Türkiye’de kaplan türü hakkında son kayıt, 1970′de Hakkâri Uludere’deki avlama sonrasında tutuldu. Anadolu’da İ.Ö. 51 yılından beri yaşadığı bilinen parsla ilgili 1946′da İzmir’de kayda alınan fotoğraf, son örnek oldu.
Anadolu’nun Batı, Orta, Güney ve Güneydoğu bölgelerinde 12. yüzyılın sonuna kadar yaşadığı bilinen aslan ise en son 19. yüzyılın ikinci yarısında görüldü.
Asya fili ve yaban öküzü, Anadolu’da, İ.Ö 1. yüzyıl başlarına kadar yaşadı. Güneydoğu Anadolu’da yaşayan çita ise 19. yüzyıldan sonra görülmedi.
Nesli Tükenen Bitkiler:
Bitkilerin durumu da hiç iç açıcı değil. 254 bitkinin de nesli tehlikede. En önemlileri ise kardelen, siklamen, karçiçeği, göl soğanı, orkide, lale soğanı olarak sıralanıyor. Bu bitkiler kaçakçıların gözbebeği… Canlıların yaşam alanları olan sulak alanların 200 bin hektarını da kurutmayı başararak “kurak alanlara” çevrilmiştir.
Nesli Tehlikedeki Türler
Nesli tehlikedeki türler, yok olma tehdidi altındaki bitki ve hayvan türleridir. Dünya Doğayı Koruma Birliği'nin (IUCN) iki yılda bir yayımlanan kırmızı listesinde yer alırlar. Bir türün kırmızı listeye alınması için dünya üzerinde 50'den az yetişkin bireyin kalmış olması gereklidir.
Diğer bir kategori hassas türlerdir. Bunun için temel kıstas türün yetişkin popülasyonunun 1000'den az olmasıdır.
Dünya Doğayı Koruma Birliği'nin (IUCN) 2006 raporu, insan kaynaklı suistimaller sonucu 784 türün dünya üzerinden tamamen yok olduğunu ve 16.119 hayvan türünün tükenmekte olduğunu göstermekte. Sadece 2006'da listeye 530 türün eklenmiş olması canlı türlerinin ne büyük bir tehdit altında olduğunu gösterir.
Tehdit altındaki bazı türler
Dünyanın hemen her bölgesindeki bitki ve hayvan türleri arasında nesli tükenme tehlikesiyle karşı karşıya gelen ve bir kısmı ne yazık ki dünya üzerinden tamamen silinen binlerce tür bulunmaktadır. Bazıları;
Kutup ayısı (Ursus maritimus), 2006 yılında hassas türden tehlike altındaki tür kategorisine geçti. Kutup bölgesindeki buzulların erimesiyle yaşam alanı tehlike altına girmiştir. Tahminlere göre kutup bölgesindeki bu durum değişmezse önümüzdeki 45 yıl içinde türde yüzde 30'luk bir azalma olacak ve sonunda da tümüyle yok olacak.
Vatoz (Manta birostris), belgesellerden aşina olunan eşsiz bir canlıdır. Suda kanat çırparcasına süzülen bu deniz canlısının türü, denizlerdeki kirlenme, avlanma vs. nedenlerle tehlike altındadır.
Verreaux’s sifaka lemur (Propithecus verreauxi), Madagaskar'a özgü bir türdür ve kararlı bir orman habitatında yaşayabilmektedir. Kömür üretimi ve orman kesimi ile yaşadığı bölge tehlike altına girmiştir. Aynı zamanda adanın bazı bölgelerinde avlanmaktadır.
Gri balina (Eschrichtius robustus), Kuzeybatı pasik gru balina. Halen 50 yetişkin bireyden daha az kaldığı düşünülmektedir. Bu tür tamamen yok olacak derecede avlanmıştır.
Siyah çizgili albatros (Thalassarche melanophrys), 21 albatros türünün hepsi neslinin tükenmesi tehdidiyle karşı karşıyadır. Balıkçı ağları tür için ciddi tehdit oluşturmaktadır.
Kısa gagalı yunus (Delphinus delphis), Akdeniz alttürüdür. Son 40 yıl içinde türün nüfusu aşırı avlanma ve yaşam alanlarının bozulması sonucu %50 düşmüştür.
Türkiye'de
Hayvan türleri:
Akdeniz foku
Deniz kaplumbağası
Kelaynak
Bitki Türleri:
Kardelen
Gölsoğanı
Sıklamen
Karçiçeği
Soyu tükenen canlılar
Kurbağa türleri gibi hem karada hem suda yaşayabilen amfibiler üzerinde yapılan araştırmalar sonucunda bu tür canlıların yüzde 30’unun soyunun tükenmek üzere olduğu, 2004’ün en önemli ekolojik çalışmalarından biri olarak gösteriliyor.
Bu sonuca, ilk kez küresel bağlamda ortaklaşa çalışan 500 sürüngen araştırmacısı, amfibiler üzerindeki incelemeleriyle ulaştı. Uluslararası verilere göre, tür sayısı 5 bin 700 olarak belirlenen amfibilerin önümüzdeki yüzyılda nesillerinin yarı yarıya azalacağı öngörülüyor.
Ekolojik çalışmalar yalnızca amfibilerle sınırlı değil. Bitki, kuş ve böcek türleri üzerinde sürdürülen araştırmalar da çok kötü sonuçlar veriyor.
Örneğin İngiltere’de her yıl 10 km’lik bir alanda yapılan araştırmalar sonucunda, kelebek türlerinde yüzde 13 azalma olduğu ortaya çıktı.
Bitki türlerinde de yüzde 28 azalma görüldü. Türlerin sayıları azalırken, iklim değişikliklerine bağlı olarak örneğin bitkilerin daha erken çiçek açtığı, kuşların göç alışkanlıklarını değiştirdiği anlaşıldı.
27 Temmuz 2004 — Frozen Ark (Nuh’un Dondurulmuş Gemisi) adı verilen proje ile, hayvanların soyu tükense dahi genetik kodları donuk olarak gelecek kuşaklara aktarılabilecek. Nottingham Üniversitesi, Londra Natural History Museum ve Londra Zooloji Cemiyeti tarafından desteklenen proje, gelecekte soyu tükenen hayvanların yeniden canlandırılmasına olanak verecek.
Yeşil Ekonomi / Doğa Düzeni
Endüstriyel kapitalizmin ilk dönemleri gıda, barınak, giyim, temel altyapı gibi vazgeçilmez unsurlarda elle tutulur bir iyileşme ve bolluk getirmişti. Bu iştahla doğal kaynaklar kullanılmaya başlandı. Ancak göz ardı edilen bir gerçek sonu yaklaştırıyordu. Yerküre, doğal kaynakları kısıtlı olan kapalı bir kutuydu. Ekonomi, kaynağını görmeli, onun aynası ile yeşil olmalıdır. Yeşil ekonomi kuramı, yeni şeyler söylemenin bir zorunluluk olduğu çağımızda zümrüt gibi parlıyor, harekete geçmek için insanın uyanmasını bekliyor.
Toy / Bozkırda Aşk
Doğal bozkırların kadim sakini, son yurdu tarım alanlarında çiftçiyle dost yaşıyordu. Ama artan tarım faaliyetleri her geçen gün toyların yaşam alanını daraltıyor. Hayatta kalıp bozkırdaki aşkını sürdürebilmek için yurttaşlarından bir el bekliyor.
Anadolu'nun Bukalemunları / Tendeki Cümbüş
Değişebilen renkleri, vücut boyları ile aynı uzunluktaki dilleri, farklı yönlere doğru hareket edebilen gözleriyle bukalemunlar Türkiye coğrafyasının en sıradışı canlılarından biri. Akdeniz ve Ege bölgelerinin denize yakın ve nemli makilik alanlarında yaşıyorlar. Doğadan toplanması ve yaşadığı alanların yok edilmesi gibi nedenlerle bukalemunların nesli tehlike altında.
Türkiye'nin Önemli Memeli Alanları / Son Sığınaklar
Türkiye'nin memeli hayvanları bu toprakların en az bilinen canlı topluluklarından biri. Büyük bir kısmının nesli tehlike altında olmasına rağmen onların korunması ve araştırılması için yalnızca bir avuç çalışma yürütülüyor. Türkiye'nin Önemli Memeli Alanları çalışması, bu güzel varlıkların Anadolu topraklarından silinmemesi için atılmış en somut adımlardan biri.
Kanadanın Kuzeyinde yapılan çalişmalarda Kuzey Kanada kurtlarının geyiklerin neslinin tükenmesine neden oldukları gerekçesi ile hükümet tarafından av yasağı kaldırılarak kurtların tamamen ortadan kaldırılması kararı alınır.Sonuç ilginçtir,çünki yok olan kurtlardan sonra okadar çok geyik türerki geyiklerin beslenme arzularından dolayı dogal bitki örtüsü tamamen yok olur ve geyikler bu kez açlıktan ölmeye başlar. İnsanlar yaptıkları hatanın farkıkna varırlarve kurt neslinin gelişimi için tekrar kolları sıvarlar.
Kurtarılmayı bekleyen hayvanlar
Dev Panda
Dev panda, Dünya Doğayı Koruma Vakfı (WWF) için ayrı bir anlam taşır, çünkü bu sevimli hayvan 1961 yılından beri vakfın sembolü. Dev panda ayrıca anavatanı olan Çin’in de milli amblemi. Siyah-beyaz kürküyle dikkat çeken dev pandaların boyu yaklaşık 1,5 metre, ağırlığı ise 100-150 kg arasındadır. Bambu ormanlarında yaşayan dev pandalar, günde 12-38 kg kadar bambu ağacı yiyerek hayatta kalır.
Dev panda Çin’in Yangtze Havzası’ndaki bambu ormanlarında yaşar. Bu havza, biyoçeşitlilik açısından dünyanın en zengin bölgelerinden biridir. Burada nesli tehlike altında olan pek çok hayvan ve bitki türü barınır. Bu açıdan Yangtze Havzası’nın mutlaka korunması gerekiyor.
Çin’de yaşayan pandaların sayıları bugün sadece 1.600 civarında. Çin’deki bambu ormanlarının giderek yok olması, pandaların hayatını da tehdit ediyor. Özellikle Çin hükümetinden yardım çağrısı alan WWF,
1980 yılından beri pandaların korunması için önemli çalışmalara imza atıyor. Pandalar bugüne kadar 50 doğal rezerv kurularak korumaya alındı.
Bengal Kaplanı
Bengal kaplanı, yaban hayatında en sık rastlanan kaplan türüdür. Bangladeş, Bhutan, Çin, Hindistan, Myanmar ve Nepal’de yaşayan Bengal kaplanı, en fazla Hindistan’da görülür. Kükremesi üç km öteden duyulan bu yırtıcı hayvanın postu da çok değerlidir.
Başından kuyruğunun ucuna kadar üç metre uzunluğa ulaşan Bengal kaplanı, 250 kg’den fazla ağırlığa sahiptir. Geceleri avlanmayı tercih eden bu hayvan, bir oturuşta 30 kg et yiyebilir. Çoğunlukla kuru ve nemli ormanlarda, mangrov ormanlarında ve savanalarda yaşayan Bengal kaplanının da nesli tehlike altında.
Bengal kaplanları genellikle değerli postları için avlanır. Bugün dünyada sadece 4.000 Bengal kaplanının kaldığı tahmin ediliyor. WWF, 40 yıldır kaplanları koruma çalışmaları yapıyor. 2002 yılından beri yasadışı ticaret yapanlara karşı savaş açan WWF, çalışmalarını özellikle Nepal ve Hindistan’da gerçekleştiriyor.
Şempanze
Şempanzeler, sosyal hayvanlardır. Bütün gün oyunlar oynar ve birlikte olmanın keyfini çıkarırlar. Arkadaşlık şempanzeler için önemlidir. Çoğu şeyi paylaşarak yaşamayı severler.
Şempanzelerin kolları, diz kapaklarını geçecek kadar uzundur. Ayakta durduklarında boyları 1,7 metreyi, ağırlıkları 35-70 kg’yi bulabilir. Yüzlerinde, gözlerinde, avuçlarında ve ayak tabanlarında tüy yokken, vücutlarının geri kalanı kahverengi ve siyah tüylerle kaplıdır.
Şempanzeler bir zamanlar yaşamlarını 25 Afrika ülkesinde sürdürürdü. Şimdi bu ülkelerin dördünde hiç şempanze yaşamıyor, diğerlerinde ise nüfusları yok olma tehlikesiyle karşı karşıya. Kesilen ormanlar, ormanlık alanların içine açılan yollar, kontrolsüz avcılık ve hayvan eti ticareti, şempanze nüfusunu tehdit eden temel faktörler arasında.
WWF, özellikle hayvan eti ticaretini durdurmak için pek çok Afrika ülkesinde çalışmalar yapıyor. Böylece gelecekte şempanze ve diğer maymun türlerinin etleri için kesilmesine son verilebilir.
Siyah Gergedan
19. yüzyılda Avrupalılar doğu ve güney Afrika’ya yerleşmeye başladığında, yaban hayatı üyelerinin çoğu kalabalık nüfuslarıyla savanalarda boy gösterirdi. O dönemde siyah gergedanlar öyle çoktu ki, bir günde onlarcasını görmek anormal sayılmazdı.
Siyah gergedanın en dikkat çekici özelliği, uzunlukları yaklaşık 50 cm’yi bulan boynuzlarıdır. Genellikle çamurun ya da suyun içinde vakit geçirirler, çünkü Afrika sıcağında serinlemek en çok ihtiyaç duydukları şeydir. Gün ortasında uyumayı tercih eden gergedanlar, yemeklerini ya sabahın erken saatlerinde ya da akşam üzeri yerler. En sevdikleri yiyecek, bitkilerdir.
Siyah gergedanlar, geleneksel Çin tıbbında ateş düşürücü ilaçların yapımında kullanılan boynuzları için avlanır. Yıllar süren yasadışı avlanmalar sonucunda bugün siyah gergedan nüfusunun yüzde 96’sı yok olmuş durumda. Yaban hayatında sadece 3.600 siyah gergedan yaşıyor. WWF, 40 yıldır Afrika Gergedan Programı’nı destekleyerek gergedan neslinin devamlılığının sağlanmasına katkıda bulunmaya çalışıyor.
Mavi Balina
Mavi balina, dünyadaki en büyük hayvandır. Boyu 30 metreyi, ağırlığı ise 200 tonu bulan mavi balina, 25 filden daha büyüktür. Kalbi, bir Volkswagen Beetle boyutlarındadır. Midesi bir seferde bir ton karides alabilir ve beslenmesi için her gün dört ton karides yemesi gerekir.
Dünyadaki bütün okyanuslarda rastlanabilen mavi balinalar, genellikle yalnız ya da ikili-üçlü gruplar halinde dolaşmayı tercih eder. Soğuk sularda yaşarken, çiftleşmek ve doğum yapmak için sıcak sulara göç ederler. Genellikle 2-3 yılda bir yavru dünyaya getiren mavi balinaların bebekleri de doğal olarak dünyanın en büyük bebekleridir. Doğduklarında 8 metre uzunluğunda, 4 ton ağırlığındadırlar.
Mavi balinalar, yaşam alanlarının yok olması ve Antarktika’daki iklim değişikliği yüzünden tehdit altında. Bugün sayıları sadece 10.000-14.000 civarında. Yıllardır etleri ve yağları için yasadışı yöntemlerle avlanan mavi balinalar, gerekli önlemler alınmazsa, yok olacak.
WWF, okyanusların ve mavi balinaların korunması için birçok ülkeyle ortak çalışmalara imza atıyor.
Yeşil Deniz Kaplumbağası
Bir yeşil deniz kaplumbağasını “ağlarken” görürsen, şaşırma. Bu durum onun üzgün olduğunu göstermiyor. Sadece vücudunda biriken tuzlu suyu dışarı atmaya çalışıyor. Bunu da gözlerinin arkasındaki tuz bezlerinin yardımıyla yapıyor.
Yeşil deniz kaplumbağası
Çoğunlukla tropikal ve subtropikal sularda yaşar. Boyu 1,5 metreyi, ağırlığı ise 200 kg’yi bulabilir. En sevdiği yiyecek deniz çayırları ve yosundur. Bu hayvan deniz çayırlarının işlevselliğini sürdürmesine büyük katkıda bulunur. Deniz kaplumbağası tarafından kolaylıkla sindirilen deniz çayırları, bölgelerinde yaşayan bitki ve hayvanlara yeni besinler olarak geri döner.
Dünyada bir zamanlar birkaç milyon yeşil deniz kaplumbağası vardı. Bugün sadece 200.000 dişi yeşil deniz kaplumbağasının kaldığı belirtiliyor. Bunun en büyük nedenleri, aşırı avlanma ve hatalı balıkçılık yöntemleri. İnsanlar bu kaplumbağayı eti, yumurtası ve mücevher yapımında kullanılan kabuğu için avlıyor. WWF’nin amacı yasadışı avlanmaya son vermek.
Türkiye’nin Yok Olan Canlılar
Tilki
Köpekgiller ailesinden olan tilkinin sivri burnu, büyük üçgen kulakları, ince kısa bacakları ve uzun, tüylü kuyruğu vardır. Çoğunlukla boyu 60-90 cm, kuyruğu 30-50 cm, ağırlığı ise 4-7 kg’dir. Renkleri coğrafi bölgelere göre değişiklik gösterebilir. Genel olarak burun ucundan kuyruk sokumuna kadar olan kısımları sarıdan kestane rengine kadar değişebilir. Böcek, kemirgen ve meyvelerle beslenen tilkilerin nesli tehlike altında.
TEHDİTLER
Doğal yaşam alanları orman, bozkır ve dağlık alanlar olsa da Türkiye’de özellikle insan yerleşimlerinin etrafında tilkilere rastlayabilirsin. Yarık, kovuk ve toprakta kazdıkları inlerde yaşayan tilkiler, yasal olmamasına rağmen, özellikle kürkleri için avlanır. Ayrıca kümes hayvanlarına zarar vermesi nedeniyle de insanlar tarafından zarar görürler.
Türkiye’de nesli tükenmiş, tükenme tehlikesi altında olan birçok memeli bulunuyor. Örneğin Hazar kaplanı, aslan, leopar gibi memelilerin nesli tamamen tükendi.
İşte Türkiye’de korunması gereken memelilerden bazıları:
Siyah yunus
Tırtak
Beyaz burunlu yunus
Mutur
Kurt
orman kedisi
Step vaşağı
Yabankedisi
Vaşak
Bozayı
Sırtlan
Susamuru
Akdeniz foku
Ulugeyik
Anadolu
Yaban koyunu
Çakal
